Juliusz Szymanowski: polski chirurg–innowator w Kijowie — droga twórcy chirurgii plastycznej i wojskowo-polowej

Jeden z twórców światowej chirurgii plastycznej, Juliusz Szymanowski połączył precyzję naukowca z intuicją innowatora. Wprowadził antyseptykę jeszcze przed jej oficjalnym uznaniem, stworzył około 80 narzędzi chirurgicznych i pozostawił prace, które zmieniły podejścia do operacji na całym świecie.

Juliusz Karlowicz Szymanowski należy do grona najwybitniejszych postaci XIX-wiecznej chirurgii. Uważany dziś za jednego z twórców chirurgii plastycznej jako odrębnej specjalności, łączył precyzję naukowca z intuicją pioniera. Wprowadzał zasady antyseptyki jeszcze przed ich oficjalnym uznaniem, tworzył nowe narzędzia i techniki, a jego prace wyznaczały kierunki rozwoju chirurgii w Europie.

Urodził się 27 stycznia 1829 r. w Rydze. W młodości łączył zainteresowania medyczne ze sztuką — rysunek i wrażliwość estetyczna ukształtowały jego przyszłe podejście do rekonstrukcji tkanek. Jego droga akademicka rozpoczęła się na wydziale lekarskim Uniwersytetu w Dorpacie (dzisiejsze Tartu w Estonii), który ukończył z wyróżnieniem w 1856 roku. Lata studenckie były czasem ostatecznego wyboru — silne zainteresowanie chirurgią skierowało go do kliniki profesora Georga Wilhelma Adelmanna, następcy samego Nikołaja Pirogowa na katedrze chirurgii w Dorpacie. To właśnie tam Szymanowski pogłębił studia z zakresu chirurgii plastycznej oraz anatomii i fizjologii, rozwijanych przez jego wielkiego nauczyciela. W 1856 roku, J.K. Szymanowski z powodzeniem obronił pracę doktorską „Additamenta ad ossium resectionem”, poświęconą m.in. rinoplastyce. Istnieje opinia, że temat tej pracy mógł mu zasugerować sam Pirogow. Zaraz po obronie został mianowany asystentem kliniki chirurgicznej, a wkrótce uzyskał stanowisko prywatnego docenta.

W 1858 r. objął katedrę chirurgii w Helsinkach, jednocześnie pracując w szpitalach wojskowych. Doświadczenia te ugruntowały jego przekonanie o konieczności „oszczędnych” operacji, minimalizujących okaleczenia — zasadzie, która później stała się fundamentem nowoczesnej chirurgii wojskowej. Udoskonalił także gipsową opatrunkę Pirogowa, propagując jej prostszą i skuteczniejszą wersję bez podkładu.

Wymownym świadectwem ścisłej współpracy Szymanowskiego і Nikołaja Pirogowa było ponowne wydanie w 1860 roku w Lipsku dzieła „Chirurgische Anatomie der Arterienstämme und Fascien” („Chirurgiczna anatomia pni tętniczych i powięzi”, 1837). Na stronie tytułowej zaznaczono, że książkę „całkowicie przerobił J. Szymanowski”. Już rok później, w 1861, ponownie dokonał gruntownej redakcji tego dzieła, przetłumaczył je na język rosyjski i uzupełnił atlas o nowe materiały, odpowiadające aktualnym potrzebom nauk medycznych. Dzieło to stało się aktem głębokiego szacunku i dowodem współdziałania dwóch gigantów chirurgii.

Przełom nastąpił w 1861 r., kiedy został profesorem chirurgii operacyjnej na Uniwersytecie św. Włodzimierza w Kijowie. To tu powstały jego najważniejsze dzieła, a Szymanowski osiągnął naukową dojrzałość. Choć w jego czasach nie istniała jeszcze teoria drobnoustrojów, stosował wyjątkowo rygorystyczną czystość pola operacyjnego i jako pierwszy zalecał przemywanie ran roztworem nadmanganianu potasu. Nadzwyczaj niska śmiertelność pooperacyjna była dowodem jego intuicji i niezwykłej obserwacji.

Największe zasługi Szymanowskiego dotyczą trzech obszarów: chirurgii plastycznej, transplantologii i chirurgii wojskowo-polowej. Stworzył pierwszą na świecie matematyczną klasyfikację ubytków skóry, opisał zasady wolnego przeszczepiania płatów skórnych i opracował techniki rekonstrukcyjne, które stały się podstawą współczesnej chirurgii odtwórczej. Jego nazwisko nosi modyfikacja amputacji uda — operacja Gritti-Szymanowskiego. Około 80 narzędzi jego konstrukcji weszło do praktyki, a zestaw prezentowany w 1867 r. na Wystawie Powszechnej w Paryżu wzbudził uznanie europejskich chirurgów.

Jego dorobek obejmuje ponad 60 publikacji, w tym dwie fundamentalne monografie. „Chirurgia operacyjna” (1864) — trzytomowe, nowatorskie ujęcie technik i zasad znieczulenia — oraz „Operacje na powierzchni ludzkiego ciała” (1865), uznawane za pierwszą encyklopedię chirurgii plastycznej.

Życie tego wybitnego lekarza zostało tragicznie przerwane. W 1866 r. wykryto u niego złośliwy nowotwór, którego nie udało się już operacyjnie usunąć. Zmarł 13 kwietnia 1868 r. w Kijowie, w wieku zaledwie 39 lat, pozostawiając dziedzictwo, które do dziś inspiruje chirurgów.

Szymanowski pokazał, że siła chirurga nie tkwi jedynie w ręce, lecz w odwadze myślenia, naukowej przenikliwości i humanizmie. Jego idee — zrodzone w epoce, gdy medycyna często była bezradna — nadal pozostają aktualne.

Nataliia TYCHONCZUK

Materiał powstał przy wsparciu firmy Polpharma w ramach projektu
„Pamięć, która łączy: lekarze polskiego pochodzenia w historii Kijowa”,
który odkrywa nazwiska i mało znane karty wspólnego medycznego dziedzictwa Ukrainy i Polski.

Polpharma — największy producent leków w Polsce, z ponad 90-letnią historią.
Od ponad 20 lat firma działa w Ukrainie, mając w portfolio ponad 600 leków
recepturowych i dostępnych bez recepty — w tym do leczenia chorób kardiologicznych, neurologicznych i okulistycznych.