Konrad Mikołaj Rumszewicz: kijowski okulista, który wzbogacił światową naukę

Konrad Mikołaj Rumszewicz — wybitny okulista, doktor nauk medycznych i Działający Radca Stanu, który całe życie zawodowe związał z Kijowem. Autor ponad 90 prac naukowych, kierownik oddziału okulistycznego Kijowskiego Szpitala Wojskowego, starszy lekarz okręgu wojskowego, prezes Polskiego Towarzystwa Lekarskiego oraz opiekun kijowskich przytułków dla dzieci — łączył działalność naukową, służbę publiczną i głęboki humanizm.

Jego nazwisko brzmi dziś niczym historyczny szept z końca XIX wieku — Konrad Mikołaj Rumszewicz (1850–1927). W zbiorowej pamięci niemal zaginął, jednak w historii światowej okulistyki pozostawił ślad godny urzędnika w randze generała.

Stare księgi służbowe ukazują go jako urzędnika o wysokiej pozycji w strukturach Imperium: „RUMSZEWICZ Konrad (Kondratij) Mikołajewicz, ur. 1850. Działający Radca Stanu od 1907. Lekarz. Opiekun przytułków dziecięcych”. Brzmi to sucho, niemal jak kartka archiwalna datowana na 1 marca 1916 roku. Jednak za tymi kilkoma wierszami kryje się los uczonego i lekarza, który znaczył dla Kijowa znacznie więcej niż tytuł „Działającego Radcy Stanu”.

Urodzony 26 listopada 1850 r. w Winnicy, w rodzinie lekarza Józefa Rumszewicza, wcześnie związał swoje życie z medycyną. Po ukończeniu gimnazjum w Kamieńcu Podolskim w 1868 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie św. Włodzimierza w Kijowie. Jako stypendysta rządowy wyróżniał się wyjątkowymi wynikami, a po uzyskaniu dyplomu (1874) został polecony jako kandydat na katedrę. Jego nauczycielem był prof. Aleksandr Iwanow, znany badacz histologii oka.

Kijów stał się dla Rumszewicza nie tylko miastem nauki — stał się jego przeznaczeniem. Tu dorastał jako lekarz, tu kształtował się jako uczony i tu w końcu na zawsze pozostawił swoje serce. W latach 1877–1879 Rumszewicz kierował oddziałem okulistycznym Kijowskiego Szpitala Wojskowego. Młody lekarz był znany ze swojej precyzji, spokoju oraz umiejętności podejmowania decyzji w najtrudniejszych sytuacjach.

W 1880 roku uzyskał stopień doktora medycyny, broniąc rozprawy na Uniwersytecie Charkowskim — „Przyczynek do nauki o rozwoju oka”. Badanie to stało się jednym z pierwszych w Ukrainie gruntownych opisów embrionalnego rozwoju oka, w którym Rumszewicz wykazał się wyjątkową wnikliwością w analizie mikrostruktury tkanek.

W 1885 roku otrzymał tytuł prywatnego docenta okulistyki na Uniwersytecie Charkowskim, jednak swoją główną działalność skupił w Kijowie — w klinice chorób oczu, szpitalach wojskowych, zakładach żeńskich, a także jako konsultant szpitali kolejowych. Jego doświadczenie kliniczne i obserwacje naukowe stały się podstawą dziesiątek publikacji, które szybko rozprzestrzeniły się wśród kolegów w Polsce, Imperium Rosyjskim i Europie. Ostatecznie jego wysoka i wieloletnia służba została doceniona: w 1907 roku otrzymał rangę Rzeczywistego Radcy Stanu, równoważną wojskowemu generałowi-majorowi. Wyobraźcie sobie: jesteście Generałem Oka, a ludzie zwracają się do was „Wasza Wysokość”

Jego artykuły obejmowały imponujący zakres tematów: od łagodnych guzów i wrodzonej jaskry po objawy kiły oraz gruźlicy oka. Konrad Rumszewicz był nie tylko naukowcem, lecz także aktywnym działaczem kijowskiego środowiska medycznego. Miał rzadki dar łączenia pracy lekarza z działalnością społeczną.

W 1890 roku Rumszewicz odszedł ze służby wojskowej, ale jego służba dla Kijowa jedynie się poszerzyła. Został dyrektorem ochronki dziecięcej Aleksandryjskiej Opieki i zajmował się Opieką nad Ochronkami (jak odnotowano w zapisie z 1916 roku). W tej roli łączył swój wysoki status urzędniczy (Rzeczywisty Radca Stanu) z głęboko humanistycznym podejściem właściwym lekarzowi.

W 1904 roku został wybrany wiceprezesem nowo utworzonego Kijowskiego Towarzystwa Lekarzy Okulistów. Trzy lata później — w 1907 roku — został prezesem Polskiego Towarzystwa Lekarskiego w Kijowie, które skupiało polskich lekarzy pracujących w mieście.

Ceniono go także w Europie: był członkiem korespondentem Warszawskiego oraz honorowym członkiem Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego, a także należał do Wydziału Medycznego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu.

Znano go jako człowieka niezwykle hojnego: Rumszewicz zebrał fundusze na budowę kościoła św. Mikołaja w Kijowie, wspierał ochronki i placówki edukacyjne. W dokumentach z 1916 roku wspomina się go jako opiekuna ochronki dziecięcej, lekarza i honorowego działacza miasta.

Po zakończeniu I wojny światowej, gdy pojawiła się możliwość powrotu polskich lekarzy do ojczyzny, Rumszewicz otrzymał propozycję objęcia katedry okulistyki w Wilnie. Jednak odmówił wyjazdu, nie chcąc utracić swojego majątku w Kijowie.

To fatalne przywiązanie do ziemi i domu obróciło się w tragedię. Nowe realia polityczne pozbawiły go wszystkiego: majątek został skonfiskowany, a sam lekarz dożywał swoich dni w niedostatku, nieustannie ryzykując aresztowanie.

11 października 1927 roku Konrad Mikołaj Rumszewicz zmarł w Kijowie w wieku 76 lat. Pozostawił żonę oraz syna — studenta medycyny, który, jak wspominali współcześni, kontynuował dzieło ojca. A także ogromne dziedzictwo naukowe, stanowiące część historii Kijowa, który kochał ponad wszystko.

Dziś imię Konrada Rumszewicza jest niemal zapomniane poza wąskimi kręgami historyczno-medycznymi. Jednak jego postać zasługuje na to, by powrócić do pamięci kulturowej zarówno Polski, jak i Ukrainy.

Jest symbolem wspólnej tradycji naukowej, która łączyła narody jeszcze przed powstaniem politycznych granic. W jego postaci — Kijów polskiego ducha i polska nauka rozwijająca się na kijowskiej ziemi.

Jego życie było ciche, pozbawione głośnych triumfów. Ale w ciszy jego gabinetu, wśród książek i mikroskopów, budował przyszłość nauki — i dlatego jego imię, choć dziś wymawiane rzadko, należy do tych, które nie znikają.

Nataliia TYCHONCZUK

Materiał powstał przy wsparciu firmy Polpharma w ramach projektu „Pamięć, która łączy: lekarze polskiego pochodzenia w historii Kijowa”, który odkrywa nazwiska i mało znane karty wspólnego medycznego dziedzictwa Ukrainy i Polski.

Polpharma — największy producent leków w Polsce, z ponad 90-letnią historią.
Od ponad 20 lat firma działa w Ukrainie, mając w portfolio ponad 600 leków
recepturowych i dostępnych bez recepty — w tym do leczenia chorób kardiologicznych, neurologicznych i okulistycznych.