Umowa korporacyjna (Umowa wspólników) jako skuteczny mechanizm ochrony interesów zagranicznego uczestnika / inwestora na Ukrainie

Powstanie takiego instrumentu prawnego jak „umowa korporacyjna” (shareholder agreement) historycznie wiąze się z parlamentem brytyjskim, mającym na celu deregulację i liberalizację stosunków handlowych. Obecnie według prawa angielskiego stronom przysługuje duża swoboda w zawieraniu umów korporacyjnych, co z kolei jest atrakcyjnym mechanizmem dla zagranicznych uczestników/inwestorów.

A jak wygląda sytuacja na Ukrainie, która w ostatnich latach znacząco zmieniła swoje prawo korporacyjne w kierunku maksymalnej dyspozycyjności i swobody wyboru w uregulowaniu relacji między akcjonariuszami/wspólnikami spółek?

Pomimo rozpowszechnienia się takiego instrumentu w większości krajów świata, dla ukraińskiego biznesu pojęcie „umowy korporacyjnej” dopiero zyskuje na popularności i coraz częściej umowy korporacyjne pojawiają się w firmach ukraińskich.

W 2018 roku przyjęto Ustawę Ukrainy „O spółkach z ograniczoną i dodatkową odpowiedzialnością”, która de facto wprowadziła dla ukraińskiego biznesu taki rodzaj narzędzia jak „umowa korporacyjna”. Istnieje realna możliwość uregulowania relacji między uczestnikami Sp. z o.o. na podstawie umów podlegających prawu ukraińskiemu, bez potrzeby stosowania przepisów korporacyjnych jurysdykcji zagranicznych.

Należy wziąć pod uwagę, że umowa korporacyjna w prawie ukraińskim znacznie różni się od umowy korporacyjnej w prawie angielskim, ponieważ ze względu na swój „konserwatyzm” zawiera szereg ograniczeń co do treści umowy korporacyjnej.

Umowa korporacyjna umożliwia członkom spółki rozwiązanie większości ważnych kwestii we wzajemnych relacjach podmiotów należących do spółki. Dzięki swojej „elastyczności” umowa korporacyjna może, w zależności od stron, chronić prawa wszystkich uczestników spółki: zarówno obecnych, jak i przyszłych; akcjonariuszy większościowych a mniejszościowych; wierzycieli i inwestorów.

Czy „ograniczenia” należy rozumieć w sensie dosłownym?

Subiektywna ocena składu stron umowy korporacyjnej

Umowę z reguły można zawrzeć między wszystkimi lub kilkoma uczestnikami, przy czym jeden uczestnik może być jednocześnie stroną kilku umów korporacyjnych, o ile ich treść nie jest ze sobą sprzeczna.

Ponieważ zasada dotycząca składu stron umowy korporacyjnej nie została jasno określona, z kolei odpowiednie sformułowanie dotyczy przedmiotu umowy, a nie określenia stron, norma nie powinna być interpretowana dosłownie – możliwość zawarcia umowy z samą spółką-stroną lub osobą trzecią-wierzycielem, której uczestnicy mają obowiązek wywiązania się ze swoich praw/obowiązków w określony sposób.

Treść umowy korporacyjnej

Na mocy tej umowy wspólnicy dobrowolnie ograniczają zakres swoich praw korporacyjnych i jednocześnie zobowiązują się do korzystania ze swoich praw z uwzględnieniem interesów innych stron umowy korporacyjnej. Taki jest sens każdej umowy korporacyjnej, jest ona zawierana według prawa ukraińskiego lub angielskiego.

Treść umowy korporacyjnej nie jest objęta przepisami prawa, z kolei strony mają swobodę w określeniu zagadnień, które należy zawrzeć w umowie korporacyjnej.

Jednocześnie należy wziąć pod uwagę, że strony muszą uważać przy formułowaniu warunków takiej umowy oraz wypracowaniu wszelkich możliwych konsekwencji prawnych, jakie można zastosować w konkretnej sytuacji.

Osobliwości umowy korporacyjnej

1. Umowa korporacyjna jest nieodpłatna, tzn. za wykonanie zobowiązania nie przysługują żadne wypłaty, wynagrodzenia itp.
2. Maksymalna zgodność postanowień umowy korporacyjnej z umową spółki (Statutem). Niespójności między Statutem a umową korporacyjną zawsze powodują powstanie sporów i konfliktów korporacyjnych.

Ponadto na tle dyspozytywności postanowień umowy korporacyjnej nie należy zapominać o niektórych bezwzględnie obowiązujących przepisach prawa ukraińskiego, w szczególności postanowieniach o odstąpieniu przez wspólników i wejściu nowych wspólników / spadkobierców / następców w przypadku likwidacji / śmierci poprzedniego uczestnika. Jak pokazuje praktyka, jest to jedno z najczęstszych pytań, pojawiających się podczas tworzenia spółki.

Imperatywność norm ustawodawstwa w żaden sposób nie oznacza niemożności ustalenia procedury w takich sytuacjach, strony mogą wyszczególnić i wypisać w umowie pewne strategie wyjścia z tej lub innej sytuacji, ale należy to robić z najwyższą ostrożnością, gdyż sprzeczność z postanowieniami prawa może spowodować unieważnienie tak istotnych dla wspólników warunków.

Podstawowe postanowienia umowy korporacyjnej

– zarządzanie i wzajemne zobowiązania

Przy zakładaniu biznesu dość rozpowszechniony jest warunek posiadania równych udziałów: strony przekonują się nawzajem i zapewniają, że zobowiązują się szanować swoje prawa oraz spełniać swoje zobowiązania, zostaną uczciwe i porządne wobec wspólnika.

Uczciwość i równe traktowanie wspólników obowiązuje do czasu, gdy dojdzie do nieporozumień między partnerami, i wtedy przyda się umowa korporacyjna, skutecznie usprawniająca pracę nad rozwiązaniem sytuacji konfliktowych.

– głosowanie uczestników

Głosowanie można przeprowadzać na różne sposoby, które mogą zapewnić prawidłowe funkcjonowanie firmy, nie zważając na relacje uczestników, gdyż mogą iść na kompromis w każdej kwestii funkcjonowania spółki lub jeden z uczestników umyślnie sabotuje podjęcia uchwały.

Według prawa ukraińskiego, realizacja przez uczestnika swoich praw z naruszeniem warunków umowy korporacyjnej nie może stanowić podstawy do unieważnienia decyzji walnego zgromadzenia.

Warto pamiętać, że jeśli strona umowy zagłosuje inaczej niż określono w umowie korporacyjnej, jej głos zostanie uwzględniony i nie ma możliwości odwołania lub unieważnienia decyzji zgromadzenia.

– zasady zbywania udziałów

Uczestnicy mogą określić zobowiązania wspólników do powstrzymania się przed sprzedażą udziałów przez wskazany okres oraz do momentu wystąpienia zdarzenia określonego w umowie lub odwrotnie, obowiązek zbycia udziału w przypadku zaistnienia określonych okoliczności.

– procedura rozwiązywania sporów korporacyjnych, zasady odpowiedzialności za naruszenie warunków umowy

umowa powinna zawierać klauzulę arbitrażową, a także warto zastrzec odpowiednie sankcje/kary (finansowe) za niewykonanie zobowiązań umowy.

Podsumowując, należy zaznaczyć, że pojawienie się w prawie ukraińskim takiego narzędzia jak umowa korporacyjna jest bezwzględną korzyścią w ochronie praw wspólników spółki, zwłaszcza zagranicznych, gdyż w praktyce Kancelarii zdarzały się przypadki bezczelnego zachowania krajowych akcjonariuszy wobec zagranicznych.