Uszanowanie pamięci Tadeusza Hołówki na Ukrainie
W dniach 29-30 sierpnia 2021 r. w m.Truskawcu z inicjatywy strony ukraińskiej po raz pierwszy w historii współczesnej Ukrainy odbyły się imprezy ku czci św.pamięci Tadeusza Hołówki(15.09.1889-29.08.1931) – znanego polskiego polityka, działacza II Rzeczypospolitej, współtowarzysza broni Piłsudskiego i Petlury, wybitnego rzecznika polsko-ukraińskiego porozumienia z okazji 90-tej rocznicy jego tragicznej śmierci w Truskawcu.
Tadeusz Hołówko zginął w Truskawcu 29 sierpnia 1931 r. o 19:30 zabity sześcioma strzałami w głowę, których hałas został zagłuszony przez szalejącą wówczas nad kurortem burzę i blyskawice.
Właśnie w tym czasie Tadeusz Hołówko odpoczywał bezpiecznie w 5 pokoju pensjonatu Sióstr Służebniczek Bazylianek przy ul. Stebnyckiej 11 i spokojnie czytał list od żony i książkę leżąc w łóżku.
Hołówko nigdy nie zamykał drzwi do swojego pokoju w pensjonacie, uważając swój pobyt w Truskawcu za wyjątkowo bezpieczny.
Według lekarza-koronera, każdy z sześciu strzałów oddanych przez zabójcę (ow) był śmiertelny, a ostatni był wtedy, gdy zabójca przyłożył broń bezpośrednio do policzka Tadeusza Hołówko.
Pensjonat ukraińskich Sióstr Bazylianek Tadeusz Hołówko postanowił wybrać m.in. dla tego żeby podkreślić jego życzliwy i pełen zaufania stosunek do społeczności ukraińskiej w Polsce (z przedstawicielami politycznymi której, w tym czasie prowadził negocjacji) i był niezmiernie zadowolony z poziomu traktowania go przez ukraińskie Siostry Służebniczki.
O tym na prośbę przełożonej Sióstr Bazylianek, Augustyny napisał do księgi pamiątkowej w ostatnim pisemnym zapisie swojego życia, który, jak na ironię, datował następnym dniem, kiedy miał wyjechać do Warszawy – 30 sierpnia 1931 r.:
„Pobyt w pensjonacie zachowam w miłej pamięci. Jestem bardzo wdzięczny za opiekę, troskliwość i życzliwość, której tyle dowodow mialem ze strony siostry przełożonej i całego zgromadzenia.”
Oto jak opisuje działalność Tadeusza Hołówki w ostatnich latach jego życia i okoliczności jego śmierci Encyklopedia Historii Ukrainy (INSTYTUT HISTORII UKRAINY, Narodowa Akademia Nauk, autor Rublow O., 2004):
„Od grudnia 1925 kierował Instytutem Badań Spraw Narodowościowych w Warszawie. Od marca 1927 był szefem Departamentu Wschodniego MSZ. Wybrany do Sejmu w 1930 r., zrezygnował z pełnienia funkcji MSZ. Aktywny uczestnik kształtowania polityki Polski wobec mniejszości narodowych, opowiadał się za utworzeniem niepodległej Ukrainy (z wyłączeniem Galicji Wschodniej) na zasadach federacji z Polską. Ideolog ruchu na rzecz przyznania Ukraińcom autonomii terytorialnej w ramach państwa polskiego.
Brał aktywny udział w negocjacjach z przedstawicielami mniejszości narodowych, przede wszystkim z Ukraińcami.
Zabity w Truskawcu. Prawdziwych zabójców Hołówko nie było znaleziono . Atak terrorystyczny przypisano bojownikom Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów W. Biłasowi i D. Danyłyszynowi. Według najnowszych danych (Ju. Kyryczuk) zamachu dokonał R. Szuchewycz.
OUN rzekomo obwiniała Hołówko za duchowe rozbrojenie społeczeństwa ukraińskiego i szerzenie nastrojów ugodowych. Istnieją i inne wersje, na przykład: morderstwa dokonała „jakaś polska klika szowinistyczna” przy pomocy agentury polskiej policji w OUN (I. Kedrin).
Bardziej prawdopodobny jest punkt widzenia W. Bonchkowskiego, że morderstwa Hołówka dokonała „sowiecka agentura” w OUN, podobnie jak ta sama zainteresowana strona usunęła S. Petlurę. Według W. Bonchkovskiego „z krwi Holowko” powstał „Biuletyn Polsko-Ukraiński”.
Podobny pogląd do W. Bochkovskiego ma znany współczesny historyk amerykański Timothy Snyder, który specjalizuje się w tematyce historii naszej części Europy.Oto, co napisał na ten temat w swojej książce «Tajna wojna. Henryk Józewski i polsko-sowiecka rozgrywka o Ukrainę»:
„Sądzeni za tę zbrodnię ukraińscy nacjonaliści twierdzili, że o obecności Hołówki w okolicy dowiedzieli się przypadkiem, a ponieważ uważali go za ciemiężyciela Ukraińców, pod wpływem nagłego impulsu postanowili go zabić. Ta historyjka była fałszywa po części, lub w całości.
Jeśli pominąć Józewskiego, Hołówko był najważniejszym orędownikiem zbliżenia z Ukraińcami w Polsce. Jeżeli za morderstwem istotnie stali ukraińscy nacjonaliści, ich motywem było usunięcie kłopotliwego człowieka, którego polityka osłabiała ukraiński sprzeciw wobec polskich rządów.
Istnieją jednak powody, by wątpić, czy kierownictwo OUN zamierzało zabić Hołówkę. Przywódcy emigracyjni byli zaskoczeni wieścią o jego śmierci i przypuszczali wręcz, że zamachu dokonano z inspiracji Sowietów.
Moment zabójstwa wybrano wyjątkowo niefortunnie: tuż przed konferencją Ligi Narodów, która miała rozpatrzyć skargi Ukraińców dotyczące pacyfikacji przeprowadzonych przez Polskę w Galicji.
Ukraińscy nacjonaliści poświęcili sporo czasu i pieniędzy na międzynarodową kampanię przedstawiającą ich jako niewinne ofiary polskiej agresji. Zabicie dążącej do porozumienia i znanej w Europie postaci bezpośrednio przed rozpatrzeniem protestów w ogóle nie miało sensu.
Potajemnie wspierające OUN Niemcy także nie miały w tym interesu. Celem dyplomacji niemieckiej było przedstawienie Polski jako państwa nieodpowiedzialnego, które stara się zaradzić brakowi stabilności wewnętrznej brutalnie gwałcąc prawa człowieka.
Zabójstwo odpowiedzialnego urzędnika potwierdzało jedynie stanowisko Polski, że pacyfikacje były usprawiedliwione.
Śledztwo Oddziału II zakończyło się wnioskiem, że najbardziej prawdopodobnymi sprawcami byli Sowieci. Dobrze poinformowani obserwatorzy mówili o obecności sowieckich agentów w OUN.
Prometejczycy uznali zaś za pewnik, że zabójstwo Hołówki, który był przywódcą ruchu, miało uderzyć w ich przedsięwzięcie”
Wracając do teraźniejszości, należy zauważyć, że obecny poziom i strategiczny charakter dobrosąsiedzkich i partnerskich stosunków Ukrainy z Polską we wszystkich sferach działalności po raz kolejny skłania nas do zwrócenia szczególnej uwagi na kwestie drażliwe dla stosunków dwustronnych między Polską a Ukrainą.
I nie ulega wątpliwości, że jedną z takich, bardzo wrażliwych dla strony polskiej kwestii, są trudne sprawy naszej wspólnej historii, potrzeba uczczenia pamięci o ofiarach i troski o obiekty wspólnego dziedzictwa kulturowego i historycznego.
Wiadomo, że odpowiednie strony trzecie regularnie włączały się w rozdmuchiwanie płomienia wzajemnych krzywd i pretensji, które historycznie powstały między naszymi bratnimi narodami.
Procesy te uległy znacznej intensyfikacji w warunkach wojny hybrydowej i polityki imperialnej prowadzonej przez współczesną Federację Rosyjską po aneksji Krymu w 2014 roku oraz początku działań wojennych na Wschodzie Ukrainy.
Dlatego, naszym zdaniem, szczególną uwagę i troskliwość należy poświęcić uczczeniu pamięci tych postaci historycznych, które za życia opowiadały się za porozumieniem, pojednaniem i partnerstwem polsko-ukraińskim, oraz aktywnie sprzeciwiały się ekspansji i imperialnej polityce Rosji.
Niewątpliwie jedną z tak znaczących postaci historycznych po polskiej stronie jest wybitny rzecznik polsko-ukraińskiego porozumienia Tadeusz Hołówko.
Niestety wydaje nam się, że postać ta nie jest dziś dobrze znana na Ukrainie, co widać między innymi po niewielkiej liczbie istotnych publikacji i informacji w języku ukraińskim, badań naukowych ukraińskich historyków.
Ponadto, z naszego punktu widzenia, pewna informacja o życiu i poglądach Tadeusza Hołówki, jego stosunku do narodu ukraińskiego i losów niepodległej Ukrainy, polityki imperialistycznej Rosji,o okolicznościach i rzeczywistych beneficjentach jego tragicznej śmierci, w Ukraińskim społeczeństwie była celowo ukrywana, zniekształcona lub przedstawiana, i nadal jest, jednostronnie i manipulacyjnie.
W szczególności sieć Internet rozpowszechnia kilka wersji ukraińsko języcznych informacji biograficznych o Tadeuszu Hołówce, a w niektórych kwestiach, podejściach i ocenach, w szczególności dotyczących okoliczności jego śmierci, informacje te są radykalnie odmienne.
W kontekście powtarzających się wypowiedzi i znanych publikacji historycznych obecnego kierownictwa Federacji Rosyjskiej (W.Putin) w sprawach ukraińskich i polskich, z naszego punktu widzenia na szczególną uwagę zasługuje dzilalnosc Tadeusza Hołówko jako czołowego przywódcy anty imperialnego ruchu Prometeusza.
Ale wróćmy do współczesnego Truskawca… Wydarzenia ku pamięci Tadeusza Hołówko 30 sierpnia 2021 r. w Truskawcu rozpoczęły się o godz. 9.00 uroczystą Liturgią ku pamięci Tadeusza Hołówki w miejscowym Kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Liturgia odbyła się w języku ukraińskim i polskim.
W Liturgii i następnych wydarzeniach , wraz z przedstawicielami społeczności lokalnej, gośćmi z innych miast Ukrainy, w szczególności Kijowa i Iwano-Frankiwska, uczestniczyła Konsul Generalny RP we Lwowie Jej Ekscelencja Eliza Dzwonkiewicz.
Władze miasta Truskawiec na uroczystościach upamiętniających Tadeusza Hołówko reprezentował zastępca burmistrza Truskawca Ołeksandr Tkachenko.
Po zakończeniu Liturgii w Kościele jej uczestnicy przemaszerowali przez centralną część miasta z pamiątkowym portretem Tadeusza Hołówko na ul. Stebnycką 11-13, gdzie za życzliwym pozwoleniem Sióstr Służebnic, na terenie ich klasztoru, uhonorowano pamięć Tadeusza Hołówko bezpośrednio na miejscu jego morderstwa.
Jak już wcześniej informowaliśmy, dawne pomieszczenia pensjonatu Sióstr Bazylianek przy ul. Stebnyckiej 11, gdzie Tadeusz Hołówko zginął na parterze w pokoju #5, już nie istnieje.
Pozostały tylko resztki fundamentów domu, na których uczestnicy ceremonii złożyli kwiaty i zapalili znicze.
Następnie, na zaproszenie przełożonej Sióstr Służebniczek, Siostry Emanuily uczestnicy uszanowania modlili się wspólnie w Kaplicy Klasztornej Sióstr Służebnic w Truskawcu.
Nieco później, o godzinie 11.00 w kameralnym miejscu i w specjalnie wyposażonej sali 4* Hotelu „Dworyk Lewa”, który znajduje się tuz obok ulicy Stebnyckiej 11-13, rozpoczął się Ogólnoukraiński Okrągły Stół\Webinarium poświęcony pamięci o Tadeuszu Holowko w 90 rocznice jego tragicznej śmierci w Truskawcu 29.08.1931.
Temat Okrągłego Stołu:
«Życiowa droga і społeczno-polityczna spuścizna Tadeusza Hołówki. Ich szczególne lekcje і znaczenie w obecnych warunkach rozwoju Ukrainy, współpracy gospodarczej PL-UA, wspólnego przeciwdziałania agresji oraz imperialnej polityce Federacji Rosyjskiej».
Okrągły stół odbył się w formie hybrydowej, ponieważ część prelegentów była obecna na miejscu, a inni włączali się do rozmowy on-line. Język spotkania: ukraiński i polski ( tłumaczenia symultaniczne).
Ogólnie okrągły stół trwał ponad 3 godziny i 30 minut. A w jego trakcie głos zabrało 14 prelegentów – znani historycy, politolodzy, biznesmeni, mężowie stanu i osoby publiczne, przedstawiciele lokalnych organów samorządowych (OTG) i ich stowarzyszeń z różnych regionów Ukrainy.
Bardziej szczegółowe informacje o tym wydarzeniu przedstawimy w osobnym artykule.
Organizatorzy obchodów Tadeusza Hołówki na Ukrainie z okazji 90. rocznicy jego tragicznej śmierci, zwłaszcza po poszanowaniu świętej pamięci Tadeusza Hołówko w Truskawcu w dniach 29-30 sierpnia 2021 r., w pełni podzielają opinię wyrażoną w komentarzu sieciowym znanego polskiego dyplomaty Jarosława Drozda o tym że: „T. Hołówko mimo dramatyzmu jego śmierci to piękna inspiracja dla polsko-ukraińskiego pojednania”. Dlatego odpowiednie działania na Ukrainie promujące poglądy i życiowy dorobek Tadeusza Hołówka będą aktywnie kontynuowane. Do nowych Spotkań!
Oleg DUBISZ
Fundusz Polsko-Ukraińskiego Partnerstwa & Polsko-Ukraińska Izba
Gospodarcza, Kijów, UKRAINA
